Αποχρώσεις των Σεβρών

Στον τουρκικό δημόσιο λόγο, το «σύνδρομο των Σεβρών» αναφέρεται στη διαφαινόμενη κληρονομιά της συμφωνίας που υπογράφηκε σε ένα προάστιο του Παρισιού το 1920, η οποία οραματιζόταν τη διάλυση της καταρρέουσας Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Αν και δίνει την εντύπωση ότι είναι συνωμοτική στην αρχή, οι πολιτικοί ηγέτες στην Τουρκία έχουν μια βάση στην αναφορά της έννοιας των ξένων δυνάμεων που σχεδιάζουν να διαμελίσουν τη χώρα. Για πάνω από έναν αιώνα, το Ανατολικό Ζήτημα ήταν στην ημερήσια διάταξη στους διαδρόμους της εξουσίας στο Λονδίνο, το Παρίσι, τη Βιέννη, την Αγία Πετρούπολη και αλλού. Οι γεωπολιτικές αντιπαλότητες σχετικά με αυτό και άλλα θέματα κορυφώθηκαν με τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, με ανάμεικτα αποτελέσματα για όλες τις εμπλεκόμενες αυτοκρατορίες. Η Δημοκρατία της Τουρκίας – που σφυρηλατήθηκε από τη Συνθήκη της Λωζάνης το 1923 – έχει πολύ λιγότερους λόγους να υποψιάζεται τις φιλοδοξίες σχετικά με την επικράτειά της σήμερα, παρά τους Κούρδους αυτονομιστές.

Ένα κυρίαρχο αρμενικό κράτος προβλεπόταν από τη Συνθήκη των Σεβρών, για να συμπεριλάβει τεράστιες εκτάσεις της σύγχρονης ανατολικής Τουρκίας. Αντίθετα, η Λωζάνη δεν συμπεριέλαβε καν Αρμένιους αντιπροσώπους κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεών της, δεδομένων των επιδρομών που έγιναν από μια αναγεννημένη Σοβιετική Ρωσία και την επακόλουθη κατάρρευση της νεογέννητης αρμενικής δημοκρατίας στον διπλανό Καύκασο. Ως αποτέλεσμα του ταραχώδους πρώτου τετάρτου του 20ού αιώνα (μεταξύ άλλων εποχών), η εκ των υστέρων γνώση και η έννοια της «ιστορικής δικαιοσύνης» και της «αποκατάστασης της ιστορικής δικαιοσύνης» είναι ριζωμένη στον αρμενικό δημόσιο λόγο, ακόμη και στη διακήρυξη ανεξαρτησίας της χώρας από την ΕΣΣΔ. Τίποτα δεν θα μπορούσε να είναι πιο εμβληματικό από ένα τέτοιο συναίσθημα από τις Σέβρες, οι οποίες, σε αντίθεση με την Τουρκία, είναι συντομογραφία για μια χαμένη ευκαιρία παράλληλα με ανεπαρκή υποστήριξη ή παρέμβαση από οποιαδήποτε από τις Μεγάλες Δυνάμεις, τις Ηνωμένες Πολιτείες ή τη Δύση γενικά.

Το 2015, οι εορτασμοί της εκατονταετηρίδας της Γενοκτονίας των Αρμενίων έδωσαν ευκαιρίες για εκ των υστέρων γνώση προς αυτή την κατεύθυνση, συμπεριλαμβανομένων δραστηριοτήτων που θα μπορούσαν πραγματικά να διεκδικήσουν αντιπροσωπευτικότητα για ολόκληρο το αρμενικό έθνος, είτε στη Δημοκρατία της Αρμενίας είτε στην παγκόσμια αρμενική διασπορά. Η Παναρμενική Διακήρυξη που εκδόθηκε εκείνο το έτος μπορεί να θεωρηθεί ένα από τα πολύ λίγα έγγραφα που εκφράζουν και αντικατοπτρίζουν θέσεις γύρω από τις οποίες υπάρχει ευρεία συμφωνία σε όλο το αρμενικό έθνος. Αναφέρεται τρεις φορές στην “ιστορική δικαιοσύνη” και, φυσικά, παραπέμπει δεόντως στη Συνθήκη των Σεβρών.

«Διαιτητική απόφαση του προέδρου των ΗΠΑ Woodrow Wilson της 22 Νοεμβρίου 1920» είναι η φράση-κλειδί γύρω από την οποία στρέφονται οι Σέβρες.

Αν και οι δημοσιεύσεις για την «Ουιλσόνια Αρμενία », οι χάρτες και οι αφίσες, ήταν από καιρό γνωστή  στην αρμενική διασπορά, η νομικίστικη γλώσσα και η επιχειρηματολογία σχετικά με τη Συνθήκη των Σεβρών έγιναν πιο δημοφιλείς στα μέσα της δεκαετίας του 2000 με δημοσιεύσεις και παρουσιάσεις που έγιναν από τον Ara Papian, πρώην πρεσβευτή της Αρμενίας στον Καναδά. Ο λόγος εκείνη την εποχή είδε μια μετατόπιση από το θρήνο για την ανθρώπινη απώλεια και τον πόνο μέσω εθνικιστικής ή θρησκευτικής ρητορικής στην επίκληση στοιχείων του δημόσιου διεθνούς δικαίου για την προώθηση μιας πολιτικής ατζέντας. Έκτοτε έχουν δημοσιευθεί αρκετές νομικές μελέτες σχετικά με τη Γενοκτονία των Αρμενίων και τις οδούς για αποζημιώσεις.

Η εκατονταετηρίδα της Συνθήκης των Σεβρών δεν πέρασε απαρατήρητη στην αρμενική δημόσια ζωή. Για να πάρουμε μόνο δύο γρήγορα παραδείγματα από τα μέσα ενημέρωσης, ο ιστότοπος για το Aravot στο Ερεβάν αποδίδει πάνω από 150 αποτελέσματα από το 1999 με τις Σέβρες ως όρο αναζήτησης, ενώ το The Armenian Weekly στη Βοστώνη έχει πάνω από εκατό από το 2009. Ο πρόεδρος της Δημοκρατίας της Αρμενίας έδωσε συνέντευξη σε συριακό μέσο ενημέρωσης στην οποία εξέφρασε τη λύπη του για το γεγονός ότι η συνθήκη δεν εφαρμόστηκε ποτέ, επιμένοντας ταυτόχρονα ότι είναι «de facto ακόμα σε ισχύ». Ο πρωθυπουργός της χώρας απευθύνθηκε σε συνέδριο αφιερωμένο στη συνθήκη για την εκατοστή επέτειό της, σημειώνοντας ότι «εξακολουθεί να είναι ένα ιστορικό γεγονός» και ότι ένα ανεξάρτητο αρμενικό κράτος που ιδρύθηκε με αυτό το έγγραφο σήμαινε ότι «η ιστορική δικαιοσύνη αποκαθίσταται».

«[Οι Σέβρες] δεν έχουν αντικατασταθεί νόμιμα από κάθε άλλη διεθνή πράξη»

Τα τρία μεγάλα πολιτικά κόμματα της αρμενικής διασποράς εξέδωσαν κοινή δήλωση για την εκατονταετηρίδα της συνθήκης, χρησιμοποιώντας νομικίστικη γλώσσα και «την έκκληση διαιτησίας στον πρόεδρο των ΗΠΑ Woodrow Wilson να καθορίσει τα σύνορα Αρμενίας-Τουρκίας», επιμένοντας στη νομιμότητα και την εγκυρότητα της συνθήκης χωρίς την επικύρωσή της και ότι «δεν έχει αντικατασταθεί νομικά από κανένα άλλο διεθνές μέσο». Δέκα πολιτικά κόμματα στην Αρμενία προέβησαν επίσης σε κοινή δήλωση με την ευκαιρία, χαρακτηρίζοντας τη Συνθήκη των Σεβρών ως «έγγραφο ισχυρής γεωπολιτικής σημασίας», το οποίο εφαρμόστηκε μόνο εν μέρει. Το γεγονός ότι παρέμεινε ανεκπλήρωτη δίνει στην Τουρκία περιθώριο ελιγμών ως αποσταθεροποιητικός και πολεμοχαρής περιφερειακός παράγοντας σήμερα.

Πράγματι, μια δήλωση του υπουργείου Εξωτερικών της Αρμενίας λίγες ημέρες αργότερα που καταδίκαζε τις τουρκικές κινήσεις στην ανατολική Μεσόγειο αντιμετωπίστηκε με αγανακτισμένη απάντηση από τον εκπρόσωπο του υπουργείου Εξωτερικών της Τουρκίας, υποδηλώνοντας ότι, μετά από μια «προκλητική δήλωση για τη Συνθήκη των Σεβρών», η Αρμενία σχηματίζει «μια ύπουλη συμμαχία» με τη Γαλλία και τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα κατά της Τουρκίας.

«Οι αποχρώσεις των Σεβρών θεωρούνται στην Τουρκία ως  προσπάθειες της Αρμενίας και της αρμενικής Διασποράς να αναστήσει την ουσία της Συνθήκης»

Οι αποχρώσεις των Σεβρών θεωρούνται στην Τουρκία ως  προσπάθειες της Αρμενίας και της αρμενικής Διασποράς να αναστήσει την ουσία της Συνθήκης». Στην πραγματικότητα, η Συνθήκη των Σεβρών δεν επικυρώθηκε ποτέ και η Συνθήκη της Λωζάνης θεωρείται ότι την αντικατέστησε (ακόμη και αν αυτός ο ισχυρισμός εξακολουθεί να αντιμετωπίζει πολλά αντεπιχειρήματα και λεπτές προσεγγίσεις στους αρμενικούς κύκλους), οπότε οποιαδήποτε νομική υπόθεση που γίνεται λαμβάνοντας τις Σέβρες ως σημείο εκκίνησης θα δυσκολευόταν να ξεκινήσει. Ταυτόχρονα, οι Σέβρες μπορούν να χρησιμεύσουν ως μια σχετική πολιτική περίσταση στο εσωτερικό και στο εξωτερικό, εντός της διεθνούς κοινότητας και στις προσπάθειες υπεράσπισης της αρμενικής διασποράς σε πρωτεύουσες σε όλο τον κόσμο. Σε κάθε περίπτωση, υπάρχουν βάσιμοι λόγοι να εγείρουμε αξιώσεις σχετικά με τα ανθρώπινα δικαιώματα στην Τουρκία και το καθεστώς της αρμενικής πολιτιστικής κληρονομιάς στη χώρα – σημεία τα οποία, στην πραγματικότητα, υποτίθεται ότι διασφαλίζονται από τη Συνθήκη της Λωζάνης. Αυτό είναι για άλλη μια εκατονταετηρίδα. Ή – δυστυχώς, ίσως πιο ακριβές να πούμε προς το παρόν – για ένα πολυετές.