Ταξινόμηση τάξης

Η απώλεια των Βαλκανίων και η εισβολή των δυνάμεων της Αντάντ στα εναπομείναντα οθωμανικά εδάφη κατά τη διάρκεια του Πρώτου Παγκοσμίου Πολέμου άφησε το μη μουσουλμανικό στοιχείο ως το πιο σημαντικό «άλλο» μιας εκκολαπτόμενης τουρκικής εθνικής ταυτότητας. Καθώς ο αυταρχικός εθνικισμός έφτασε στο ζενίθ του, η δεκαετία του 1930 γνώρισε υψηλό βαθμό τουρκοποίησης υπό την κυριαρχία ενός κόμματος. Οι «μειονότητες», όπως και οι μη μουσουλμάνοι και οι μη Τούρκοι, αντιμετώπιζαν περιθωριοποίηση εάν δεν πληρούσαν τις βασικές προϋποθέσεις για να γίνουν Τούρκοι. Τα εγχειρίδια του πολίτη είναι ισχυρά εργαλεία με τα οποία οι ελίτ αναπαράγουν την επίσημη ιδεολογία, θέτοντας όρια για το ποιοι ανήκουν εντός του έθνους και ποιοι εκτός.  Γραμμένα για μαθητές δημοτικού σχολείου και δημοσιευμένα μεταξύ 1930 και 1932, τα πολιτικά εγχειρίδια του Ali Kami παρέχουν έναν χρήσιμο οδηγό για την ετερότητα των οθωμανικών μειονοτήτων στην πρώιμη Δημοκρατία. [1]

Σύμφωνα με αυτά τα εγχειρίδια, η πιο βασική προϋπόθεση είναι να μιλάτε τουρκικά: «κάτω από την τουρκική σημαία, δεν πρέπει και δεν θα υπάρχει άλλη γλώσσα εκτός από την τουρκική ως οικογενειακή γλώσσα». [2] Οι μειονότητες θα μπορούσαν να γίνουν ανεκτές ως Τούρκοι πολίτες εάν υιοθετούσαν τα τουρκικά ως μητρική τους γλώσσα. Η Δημοκρατία έρχεται σε αντίθεση με ένα δαιμονοποιημένο όραμα του ύστερου οθωμανικού κόσμου, στο οποίο οι Έλληνες, οι Αρμένιοι και οι Βούλγαροι ήταν (όπως λέει το εγχειρίδιο) «παιδιά της Τουρκίας που δεν αναγνώρισαν και δεν αγάπησαν το έθνος τους». Αυτό το απόσπασμα αξίζει να αναφερθεί εκτενώς:

«Από τη μία πλευρά, οι Έλληνες, οι Αρμένιοι και οι Βούλγαροι που ζούσαν υπό τουρκική κυριαρχία και προστασία, αντί να αγκαλιάσουν την τουρκικότητα και την τουρκική γλώσσα, διάβαζαν βιβλία στη γλώσσα τους στα σχολεία τους. Ήθελαν να δώσουν στον εαυτό τους το χρώμα ενός έθνους διαφορετικού από το τουρκικό. Αυτά ήταν παιδιά από την Τουρκία που δεν αναγνώριζαν και δεν αγαπούσαν το έθνος τους. [3]»

Εδώ βλέπουμε διαφορετικές εθνοτικές και θρησκευτικές ομάδες να προσδιορίζονται ως «παιδιά της Τουρκίας», αν και αποτυγχάνουν να αγκαλιάσουν την τουρκικότητα λόγω της αποτυχίας τους να χρησιμοποιήσουν την τουρκική γλώσσα. Μετά την «ήττα της πλευράς μας στον Παγκόσμιο Πόλεμο» και την εισβολή των τουρκικών εδαφών από εχθρούς όπως οι Γάλλοι, οι Άγγλοι και κυρίως οι Έλληνες, «το κράτος καταστράφηκε. Το έθνος είχε τελειώσει. Όταν οι Έλληνες αποβιβάστηκαν στη Σμύρνη, έσφαξαν ακόμη και γυναικόπαιδα. Λήστεψαν και σκότωσαν τους ανθρώπους». [4] Τελικά, ο πόλεμος κερδήθηκε και «οι εχθροί που δεν μπορούσαν να ξεφύγουν με τα πλοία ρίχτηκαν στη θάλασσα […] Το τουρκικό έθνος είχε αποδείξει ότι ήταν ο ελεύθερος κύριος της ελεύθερης πατρίδας του». [5]

Εδώ οι Έλληνες αντιμετωπίζονται από μια κρατικοκεντρική προοπτική, που αναφέρονται ως «εχθροί», όχι ως μειονότητες εντός του κράτους. «Ο Έλληνας πρωθυπουργός (Βενιζέλος), ο οποίος ήταν ο μεγαλύτερος εχθρός μας εκείνη την εποχή, ήταν παρών κατά τη σύνταξη της Συνθήκης των Σεβρών και εξαπάτησε τις συμμαχικές δυνάμεις λέγοντας ότι θα συντρίψει τους επαναστάτες της Ανατολίας μέσα σε τρεις εβδομάδες» [6] Ο Βενιζέλος παρουσιάζεται ως τέτοιος «εχθρός» που θα μπορούσε προφανώς να εξαπατήσει άλλους «εχθρούς» και να τους στρέψει εναντίον των «επαναστατών της Ανατολίας», ” η μελλοντική ρεπουμπλικανική ελίτ.

Λίγες σελίδες αργότερα οι Έλληνες εντός της αυτοκρατορίας παρουσιάζονται ως «ντόπιοι Έλληνες» που περιγράφονται ως «βοηθοί του εχθρού», όπως τον Ελληνικό Στρατό, ενώ στη Σμύρνη ενήργησαν «τερατώδη»: «Έχυσαν αίμα, ξυλοκοπώντας λευκομάλλης γέρους μέχρι θανάτου με ραβδιά». [7] Ενώ οι Αρμένιοι, οι Έλληνες και οι κύκλοι του Παλατιού φέρονται να είναι «ευχαριστημένοι» με τη συμμαχική κατοχή της Κωνσταντινούπολης, «οι καλοπροαίρετοι πολίτες ήταν λυπημένοι». [8] Οι «πραγματικοί ιδιοκτήτες της χώρας, οι Τούρκοι ήταν σε αιχμαλωσία». [9] Έτσι, οι κύκλοι του Παλατιού, οι Αρμένιοι και οι Έλληνες αντιπροσωπεύονται ως οι σημαντικοί άλλοι της τουρκικής εθνικής ταυτότητας. Σε αυτό το βιβλίο ο όρος «εχθρός» χρησιμοποιείται 58 φορές, εκ των οποίων 27 περιπτώσεις αναφέρονται σε Έλληνες, 17 σε «ξένους» εχθρούς γενικά και 12 στις δυνάμεις της Αντάντ.

Σημειώσεις

[1] Ali Kami, Yurt Bilgisi 3, (İstanbul: Hilmi Kitaphanesi, 1930), Ali Kami, Yurt Bilgisi 5, (İstanbul: Hilmi Kitaphanesi, 1931-32).

[2] Ο.π., 12.

[3] “Bir taraftan Türkün idare ve himayesi altında yaşayan Rumlar, Ermeniler, Bulgarlar, Türklüğü ve Türkçeyi benimseyeceklerine kendi mekteplerinde kendi lisanları ile Türklerin aleyhinde yazılmış kitapları okutmaktan geri kalmıyorlardı. Onlar kendilerine Türkten başka bir millet rengi vermek istiyorlardı. Milletini tanımayan ve sevmeyen Türk yavruları idi”. Ali Kami, Yurt Bilgisi 5, 25-26.

[4] “Devlet mahvolmuş demekti. Milletin işi bitikti. Yunanlılar İzmire çıktıkları vakit kadınları çocukları bile kesip doğradılar. Halkı soydular, öldürdüler”. Ali Kami, Yurt Bilgisi 3, 86, 87.

[5] “Gemilere binip kaçamayan düşmanlar denize döküldü. Türk milletin hür yurdunun hür efendisi olduğunu ispat etmişti”. Ali Kami, Yurt Bilgisi 5, 91.

[6] “[…] Sevr muhadesinin tanzimi sırasında hazır bulunan ve o zaman baş düşmanımız olan Yunan başvekili (Venizelos)Yunan ordusunun üç hafta içinde Anadolu asilerini tepeliyeceğini söyliyerek İtilâf devletlerini kandırmıştı”. Ibid, 39.

[7] “Yunan askeri İzmirde canavarca hareket etti. Kan döktü, can yaktı, ak saçlı ihtiyarları sopalarla döverek öldürdü. Silâh ara- mak behanesile evlere girdi. Ne bulduysa aldı. Kadın erkek nice masum halkın kanına girdi. Bütün bu işlerde yerli Rumlar ön ayak oluyarlardı”. Ali Kami, Yurt Bilgisi 5, 29.

[8] “Bütün hamiyetli vatandaşların boynu büküldü, Rumlar, Ermeniler bir de saray muhiti çok memnundu”. Ibid, 33. 

[9] “Memleketin asıl sahibi olan Türkler esir vaziyetinde kaldı”. Ibid, 33.

ΕΙΚΟΝΕΣ: ΛΕΠΤΟΜΕΡΕΙΕΣ ΑΠΟ ΤΟ ΕΞΩΦΥΛΛΟ ΤΟΥ ALi KAMİ, YURT BİLGİSİ 5 (İSTANBUL: HİLMİ KİTAPHANESİ, 1931-32), ΕΥΓΕΝΙΚΗ ΠΑΡΑΧΩΡΗΣΗ BURCU KALEOĞLU UÇANER