Το δωμάτιο της διπλανής πόρτας: Τα προσωπικά αρχεία των Bayar και Okyar

Τον Νοέμβριο του 2014, μέσω ενός κοινού γνωστού, είχα το προνόμιο να γνωρίσω την οικογένεια του Celal Bayar (1883-1986), τρίτου προέδρου της Δημοκρατίας της Τουρκίας και μέλους της τουρκικής αντιπροσωπείας στη Λωζάνη το 1922-3. Τότε έκανα τις τελικές αναθεωρήσεις του βιβλίου μου για την εποχή και τις ιδέες του φιλελεύθερου συγγραφέα και πολιτικού Ahmet Ağaoğlu (1869-1939). Δεδομένου ότι οι Bayar και οι Ağaoğlu ζούσαν στο ίδιο κτίριο στο Keçiören στα πρώτα χρόνια της τουρκικής δημοκρατίας, ήλπιζα ότι η εγγύτητα των δύο οικογενειών θα μπορούσε να παράγει ένα ή δύο ζουμερά ανέκδοτα που θα μπορούσα να συμπεριλάβω στο βιβλίο μου.

Η κόρη του Bayar Nilüfer Gürsoy και η εγγονή του Emine Gürsoy-Naskali με καλωσόρισαν στο σπίτι τους στο Erenköy, μια από τις εύπορες κατοικημένες περιοχές της Κωνσταντινούπολης. Ήταν και οι δύο υπέροχες οικοδεσπότριςς. Ευγενικές, ευχάριστες και ευχάριστα περίεργες. Ηλικίας περίπου ενενήντα ετών τη στιγμή της συνάντησής μας, η οξεία μνήμη της Nilüfer Hanım με εξέπληξε καθ’ όλη τη διάρκεια της συζήτησής μας, η οποία διήρκεσε περισσότερο από τέσσερις ώρες. Ακούγοντας τις ιστορίες της για τη ρεπουμπλικανική πολιτική, ειδικά τις εποχές του Δημοκρατικού και του Κόμματος Δικαιοσύνης στις δεκαετίες του 1950 και του ’60, ήταν μια ανεκτίμητη εμπειρία προφορικής ιστορίας. Δεν είναι πολλοί οι ιστορικοί, μου είπε, «που χτυπήσαν  την πόρτα μου γι’ αυτό».

«Λίγοι  ιστορικοί», μου είπε, «δεν μου χτυπούν την πόρτα γι’ αυτό». 

Εξίσου ανεκτίμητο ήταν το σχόλιο της κόρης της Emine Hanım ότι τα ιδιωτικά έγγραφα του Celal Bayar φυλάσσονταν σε ένα από τα δωμάτια απέναντι από το ευρύχωρο σαλόνι στο οποίο καθόμασταν. Το δωμάτιο δεν ήταν άμεσα διαθέσιμο για μένα να διερευνήσω σε εκείνη την πρώτη επίσκεψη. Αλλά στη δεύτερη επίσκεψή μου στο Erenköy, έξι μήνες αργότερα, μου επετράπη η είσοδος. Στο αμυδρό φως του δωματίου περιπλανήθηκα ανάμεσα στους φακέλους, βγάζοντας  τυχαία μερικούς έξω: ένας περιείχε γερμανικά έγγραφα από τα μέσα της δεκαετίας του 1930, ζητώντας ορισμένες κερδοφόρες οικονομικές παραχωρήσεις από την τουρκική κυβέρνηση.

Πολλά περισσότερα απέμεναν να βρεθούν, όπως πρότεινε ο κατάλογος των εγγράφων (134 σελίδες, μονόχωρος): φάκελοι για εσωτερικά ζητήματα της οθωμανικής και δημοκρατικής εποχής που κυμαίνονται από το Γεγονός της 31^ης Μαρτίου έως το αρμενικό ζήτημα, από τα Δικαστήρια Ανεξαρτησίας έως τo Yassıada και από τα ζητήματα του Χαλιφάτου και του Κουρδιστάν έως τις συνθηκολογήσεις στη Διάσκεψη Ειρήνης της Λωζάνης.

Μαγεύτηκα από την ποικιλομορφία και τον πλούτο του περιεχομένου των εγγράφων. Φυσικά, η ζωή μου σε άλλη χώρα σήμαινε ότι θα είχα περιορισμένη πρόσβαση σε αυτά. Ευτυχώς, η ψηφιοποίηση των εγγράφων μπόρεσε να ξεκινήσει επί τόπου και τα μέλη της οικογένειας παρείχαν γενναιόδωρα πρόσβαση στο υλικό. Στην πορεία, πραγματοποιήθηκαν αρκετές συναντήσεις με συναδέλφους ιστορικούς, συμπεριλαμβανομένων των συναδέλφων μου στο CETOBaC, με ψηφιακούς αρχειονόμους από τη Gallica και τη Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Τέχνης του Καντίκιοϊ και με μέλη της οικογένειας στην Κωνσταντινούπολη και το Παρίσι, για να αποφασίσουν ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος αποθήκευσης του υλικού και διάθεσής του στους ερευνητές. Τα έγγραφα θα είναι προσβάσιμα στο κτίριο του Ιδρύματος Celal Bayar στην Προύσα, μετά την ανακαίνισή του το 2022-3.

Πολλά περισσότερα απέμεναν να βρεθούν, όπως πρότεινε ο κατάλογος των εγγράφων (134 σελίδες, μονόχωρος): φάκελοι για εσωτερικά ζητήματα της οθωμανικής και δημοκρατικής εποχής που κυμαίνονται από το Γεγονός της 31^ης Μαρτίου έως το αρμενικό ζήτημα, από τα Δικαστήρια Ανεξαρτησίας έως τo Yassıada και από τα ζητήματα του Χαλιφάτου και του Κουρδιστάν έως τις συνθηκολογήσεις στη Διάσκεψη Ειρήνης της Λωζάνης.

Μαγεύτηκα από την ποικιλομορφία και τον πλούτο του περιεχομένου των εγγράφων. Φυσικά, η ζωή μου σε άλλη χώρα σήμαινε ότι θα είχα περιορισμένη πρόσβαση σε αυτά. Ευτυχώς, η ψηφιοποίηση των εγγράφων μπόρεσε να ξεκινήσει επί τόπου και τα μέλη της οικογένειας παρείχαν γενναιόδωρα πρόσβαση στο υλικό. Στην πορεία, πραγματοποιήθηκαν αρκετές συναντήσεις με συναδέλφους ιστορικούς, συμπεριλαμβανομένων των συναδέλφων μου στο CETOBaC, με ψηφιακούς αρχειονόμους από τη Gallica και τη Βιβλιοθήκη Ιστορίας και Τέχνης του Καντίκιοϊ και με μέλη της οικογένειας στην Κωνσταντινούπολη και το Παρίσι, για να αποφασίσουν ποιος είναι ο καλύτερος τρόπος αποθήκευσης του υλικού και διάθεσής του στους ερευνητές. Τα έγγραφα θα είναι προσβάσιμα στο κτίριο του Ιδρύματος Celal Bayar στην Προύσα, μετά την ανακαίνισή του το 2022-3.

Κύρια εικόνα ιστολογίου: Ευγενική προσφορά της οικογένειας Bayar.