A Civil Unionist

Ο Mehmed Cavid Bey ήταν ένα από τα πιο σημαίνοντα μέλη της Επιτροπής Ένωσης και Προόδου, ειδικά όσον αφορά τις οικονομικές σχέσεις της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας με τις ευρωπαϊκές δυνάμεις και τα χρηματοπιστωτικά ιδρύματα. Μετά τον Α ́ Παγκόσμιο Πόλεμο, εντάχθηκε στην τουρκική αντιπροσωπεία στη Λωζάνη ως σύμβουλος. Μιλήσαμε για τη ζωή και τις πολλές ταυτότητες του Cavid Bey με την Ayşe Köse Badur, υποψήφια διδάκτορα Ιστορίας στο Πανεπιστήμιο Boğaziçi.

JC: Ποιος ήταν ο Cavid Bey και πώς αρχίσατε να ενδιαφέρεστε γι ‘αυτόν;

AKB: Ο Cavid Bey ήταν διανοούμενος, χρηματοδότης, πολιτικός και διαπραγματευτής. Άρχισα να ενδιαφέρομαι γι ‘αυτόν κατά τη διάρκεια των μεταπτυχιακών σπουδών μου στο Πανεπιστήμιο Boğaziçi. Το σχέδιό μου ήταν να γράψω τη βιογραφία μιας εξέχουσας προσωπικότητας στην ύστερη Οθωμανική Αυτοκρατορία. Σκέφτηκα αρκετές προσωπικότητες όπως ο Hüseyin Cahid ή ο Kara Kemal, αλλά ο Cavid φαινόταν ιδιαίτερα ενδιαφέρων λόγω του μοναδικού ρόλου του μεταξύ των Ενωτικών. Ήξερα ότι κρατούσε ημερολόγια, τα οποία εκδόθηκαν από την Τουρκική Ιστορική Εταιρεία το 2015-6. Ρίχνουν πολύ φως στη ζωή του.

JC: Από το 1908 και μετά, ο Cavid φαίνεται να είχε ένα αξιοσημείωτο διεθνές προφίλ. Μόλις τις προάλλες έπεσα πάνω σε ένα αντίγραφο της Saturday Evening Post από το 1920 περίπου. Σε ένα άρθρο για την οικονομική ιστορία της Τουρκίας αναφέρθηκε στον Cavid ως «οικονομικό μάγο». Ήταν πραγματικά τόσο διαφορετικός από τους προηγούμενους υπουργούς Οικονομικών; Ήταν πράγματι Νεότουρκος;

AKB: Κατά τη γνώμη μου, ναι, ήταν πραγματικά ένας Νεότουρκος. Ήταν Ενωτικός, αλλά ήταν επίσης ένας πολιτικός και φιλελεύθερος άνθρωπος μεταξύ των Ενωτικών, γι ‘αυτό και ο τίτλος της διατριβής μου είναι «A Civil Unionist». Εντάχθηκε στο κίνημα των Νεότουρκων ήδη από το 1903, πέντε χρόνια πριν από την επανάσταση του 1908, και παρέμεινε ενωτικός μέχρι το τέλος της ζωής του. Όσο για τις οικονομικές του δεξιότητες, ναι, ήταν ένας παίκτης που άλλαξε το παιχνίδι. Προσπάθησε να μοχλεύσει τα οθωμανικά οικονομικά, ειδικά κατά τη διάρκεια των συνομιλιών για δάνεια στη Γαλλία το 1910, χρησιμοποιώντας τακτικές που αμφισβήτησαν το ευρωπαϊκό οικονομικό περιβάλλον.

Δύο πράγματα ξεχώρισαν στην προσέγγισή του. Πρώτον, ήταν από τη Θεσσαλονίκη, μία από τις κύριες πόλεις-λιμάνια της Ανατολικής Μεσογείου. Κατά τη διάρκεια της belle epoque και του πρώτου κύματος της παγκοσμιοποίησης, οι πόλεις-λιμάνια ήταν μία από τις πύλες για την παγκόσμια οικονομική διείσδυση της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας. Άνθρωποι από διαφορετικά υπόβαθρα ζούσαν πολύ κοντά ο ένας στον άλλο: ξένοι έμποροι, τραπεζίτες, άνθρωποι διαφορετικών θρησκευτικών προσανατολισμών. Στο δημοτικό σχολείο του Cavid, τα παιδιά dönme και μουσουλμάνοι μελετούσαν δίπλα-δίπλα. Ο Cavid ήταν μέλος αυτής της κοινότητας dönme στη Θεσσαλονίκη: οι Ντονμέδες είχαν ασπαστεί το Ισλάμ τον δέκατο έβδομο αιώνα, αλλά εξακολουθούσαν να διατηρούν πολλά από τα τελετουργικά τους. Η κοσμοπολίτικη καταγωγή του επηρέασε τις οικονομικές του προοπτικές.

Δεύτερον, ο Cavid αποφοίτησε από τη Mülkiye, την Ακαδημία Δημόσιας Διοίκησης, στην Κωνσταντινούπολη, όπου προωθούνταν η  φιλελεύθερη οικονομική σκέψη. Επηρεάστηκε από αυτό. Το βιβλίο του, İlm-î İktisat (Η Επιστήμη της Οικονομίας) ήταν μια εκδήλωση του φιλελεύθερου οικονομικού προσανατολισμού του.

JC: Όπως παρατηρείτε, ο Cavid έπαιξε πολλούς διαφορετικούς ρόλους. Μερικές φορές φαίνεται ότι ο διανοούμενος και ο πολιτικός τον τραβούσαν προς διαφορετικές κατευθύνσεις. Σκέφτηκε επανειλημμένα να εγκαταλείψει την πολιτική, αλλά συνέχισε να επιστρέφει στο αξίωμα. Γιατί;

AKB: Πρώτα απ ‘όλα, ο Cavid Bey είναι γνωστός κυρίως ως homo economicus. Αλλά ήταν επίσης homo politicus. Είναι αλήθεια ότι διαβάζοντας τα ημερολόγιά του, τις επιστολές του, ακόμη και τις δημοσιευμένες δευτερογενείς πηγές, έχω επανειλημμένα συναντήσει την επιθυμία του να εγκαταλείψει την πολιτική. Αλλά ήταν ένας άνθρωπος με φιλοδοξίες. Πολιτικές φιλοδοξίες. Πάντα επέστρεφε στην πολιτική και ήξερε ότι θα επέστρεφε. Είπε ακόμη και στον Talaat Bey την επιθυμία του να ηγηθεί των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων μετά τον Μεγάλο Πόλεμο. Αλλά ο Talaat δεν θα άφηνε τα πολιτικά ζητήματα στον Cavid, μόνο τα οικονομικά ζητήματα του ανατέθηκαν.

Ο Cavid ήταν πολύ κοντά στον Talaat Bey, μέχρι το τέλος της ζωής του Talaat. Δεν μπορούσε να του πει «όχι». Το 1917 ο Cavid επέστρεψε στο αξίωμα του Υπουργού Οικονομικών, παρόλο που αμφέβαλλε αν ήταν καλή ιδέα και παρόλο που δυσανασχετούσε με τους συναδέλφους του που τον απέκλεισαν από τη λήψη αποφάσεων γύρω από την εποχή της οθωμανικής εισόδου στον Α ‘Παγκόσμιο Πόλεμο. Αλλά ο Cavid ήταν ένας άνθρωπος του καθήκοντος. Ήταν πολιτικός. Συνέχισε να εργάζεται για την οθωμανική κυβέρνηση. Στο Βερολίνο και τη Βιέννη, διεξήγαγε τις οικονομικές διαπραγματεύσεις. Ήξερε ότι οι άλλοι Ενωτικοί τον χρειάζονταν.

JC: Ο Cavid ήταν εκεί στη Λωζάνη, κατά τη διάρκεια των ειρηνευτικών διαπραγματεύσεων το 1922-3. Ήταν σε προνομιακή θέση να επανασυνδεθεί με πολλούς από τους ίδιους τραπεζίτες με τους οποίους είχε συνεργαστεί στις αρχές της δεκαετίας του 1910. Λίγους μήνες αργότερα, ωστόσο, παραμερίστηκε από τον Ισμέτ. Μετακόμισε ακόμη και από το ξενοδοχείο της τουρκικής αντιπροσωπείας. Πώς μπορούμε να εξηγήσουμε αυτή την ξαφνική αλλαγή στην επιρροή του;

AKB: Κατά τη γνώμη μου, η Λωζάνη ήταν η πρώτη και τελευταία ευκαιρία του Cavid Bey να συμφιλιωθεί με την κυβέρνηση της Άγκυρας.

Ο Cavid δεν ήταν στην Άγκυρα κατά τη διάρκεια του πολέμου της εθνικής ανεξαρτησίας και υπήρχε ένα ρήγμα μεταξύ εκείνων που είχαν συμμετάσχει και εκείνων που δεν είχαν συμμετάσχει. Ο Ισμέτ Πασάς κάλεσε τον Cavid Bey  στη Λωζάνη επειδή τα οθωμανικά χρέη και οι συνθηκολογήσεις ήταν πολύ περίπλοκα ζητήματα, θέματα πάνω στα οποία ο Cavid εργαζόταν για μεγάλο χρονικό διάστημα. Εντάχθηκε στην τουρκική αντιπροσωπεία ως σύμβουλος μαζί με τον Huseyin Cahid. Κατά τη διάρκεια των διαπραγματεύσεων, δύο ζητήματα δημιούργησαν συγκρούσεις μεταξύ της τουρκικής αντιπροσωπείας.

Πρώτον, ο Cavid ήταν πολύ κοντά με τη γαλλική αντιπροσωπεία, ειδικά με τον Maurice Bompard και την οικογένειά του. Αυτά προκάλεσαν εικασίες σχετικά με την πίστη του Cavid. Ο Cavid ήταν επίσης εκπρόσωπος της Οθωμανικής Διοίκησης Δημόσιου Χρέους, η οποία συμβόλιζε τον παραδοσιακό δυτικό έλεγχο των οθωμανικών οικονομικών. Βρισκόταν σε μια διπλά ευαίσθητη κατάσταση.

Κατά τη γνώμη μου, η Λωζάνη ήταν η πρώτη και τελευταία ευκαιρία του Cavid Bey να συμφιλιωθεί με την κυβέρνηση της Άγκυρας

Στη συνέχεια υπήρξε η αποπληρωμή του οθωμανικού χρέους. Ο Cavid υποστήριξε ότι το οθωμανικό χρέος δεν μπορούσε να μοιραστεί μεταξύ των κρατών που ιδρύθηκαν μετά τους Βαλκανικούς Πολέμους και τον Πρώτο Παγκόσμιο Πόλεμο, επειδή το χρέος αποτελούνταν από δύο στοιχεία, το κεφάλαιο και τους τόκους. Άλλοι σύμβουλοι συμφώνησαν με τον Cavid. Αλλά ο Rıza Nur, ένας από τους κύριους Τούρκους διαπραγματευτές, διαφώνησε, επικαλούμενος τη διανομή των χρεών μετά τη Συνθήκη του Βερολίνου (1878) και τους Βαλκανικούς Πολέμους (1912-3). Ο Rıza Nur υποστήριξε ότι θα μπορούσαν να μοιράσουν τα χρέη. Ξεκίνησε μια μακρά συζήτηση. Ζητήθηκε η γνώμη του Franz Günther της Deutsche Bank. Ο Rıza Nur ονομάζεται επίσης Ferid Tek στην Κωνσταντινούπολη. Και οι δύο του έδειξαν πώς θα μπορούσαν να μοιραστούν τα χρέη μεταξύ των μετα-οθωμανικών κρατών. Και τότε ο Cavid αποπέμφθηκε αμέσως από την τουρκική αντιπροσωπεία. 

Επέστρεψε στην Κωνσταντινούπολη και συνέχισε το έργο του στη Διοίκηση Δημοσίου Χρέους μέχρι το τέλος της ζωής του. Το τελευταίο του έργο για τη Δημοκρατία της Τουρκίας ήταν να προετοιμάσει μια έκθεση για το Εμπορικό Επιμελητήριο της Κωνσταντινούπολης κατόπιν αιτήματος του Ali Fethi Okyar. Ο Cavid ανέλυσε την οικονομία της Κωνσταντινούπολης, η οποία εξακολουθεί να έλκεται από την αίσθηση του καθήκοντος.

JC: Η διατριβή σας έχει σαφώς ασχοληθεί λεπτομερώς με τη ζωή και την καριέρα του Cavid. Υπάρχουν κάποιες πτυχές της ζωής του Cavid Bey που απομένουν να διερευνηθούν, τις οποίες εσείς ή άλλοι μελετητές θα μπορούσατε να αντιμετωπίσετε;

AK: Τα ημερολόγια του Cavid κατά τη διάρκεια της Διάσκεψης της Λωζάνης δεν έχουν ακόμη δημοσιευθεί. Θα μάθουμε περισσότερα για τις παρατηρήσεις του Cavid στη Λωζάνη, όταν θα δημοσιευτούν. Ο ρόλος του Cavid στις διαπραγματεύσεις για το δάνειο του 1913-4 πρέπει επίσης να διερευνηθεί περαιτέρω.

JC: Ας ελπίσουμε ότι δεν θα μείνουμε να περιμένουμε πολύ! Εν τω μεταξύ, σας ευχαριστούμε που μοιραστήκατε μαζί μας την έρευνά σας για αυτόν τον αξιόλογο άνθρωπο.