O Jonathan Conlin για το πώς οι Τούρκοι αρχικά αρνήθηκαν να στείλουν έναν εκπρόσωπο στη Λωζάνη αν επιτρεπόταν στους Βέλγους να παρευρεθούν. Όπως δείχνουν τα αρχεία του βελγικού υπουργείου Εξωτερικών, οι Τούρκοι ωστόσο επωφελήθηκαν από αυτούς.
Τις μεθυστικές τελευταίες ημέρες του Ιανουαρίου του 1923, καθώς η Διάσκεψη της Λωζάνης φαινόταν στα πρόθυρα της διάλυσης της Μοσούλης, ο Γενικός Γραμματέας της τουρκικής αντιπροσωπείας, Rechid Safved Bey, συμβουλεύτηκε τον Βέλγο αντιπρόσωπο, Ludovic Moncheur, για το τι έπρεπε να κάνουν οι Τούρκοι. Θα πρέπει να στείλουν τη συνθήκη πίσω στην Άγκυρα και να ψηφίσει το σώμα, συμβούλεψε ο Moncheur. Ο Safved απάντησε ότι ο Ισμέτ ήταν σε τακτική επαφή με την Άγκυρα και επανέλαβε ότι οι Τούρκοι δεν θα υποχωρήσουν ποτέ στη Μοσούλη.
Όταν ο Moncheur πρότεινε διαιτησία, ο Rechid ρώτησε μαρτυρικά γιατί οι Βέλγοι ήταν στο πλευρό των Βρετανών. Για να παραθέσω την έκθεση του Moncheur προς τις Βρυξέλλες:
«Απάντησα γυρίζοντας σε έναν χάρτη στον τοίχο. «Κοιτάξτε αυτόν τον χάρτη, δείτε πού βρίσκεται το Βέλγιο και πού είναι η Μοσούλη. Τα πολιτικά μας συμφέροντα στην περιοχή είναι μηδενικά… Δεν είμαι σε θέση να συμβουλεύσω τον Λόρδο Curzon για το Ιράκ.»
Ο Moncheur υποψιάστηκε ότι το δηλωμένο σχέδιο των Τούρκων να αναχωρήσουν από τη Λωζάνη την επόμενη μέρα ήταν μπλόφα και ότι οι Βέλγοι χρησιμοποιήθηκαν για να μεταφέρουν την απειλή τους στους Βρετανούς και να τους κάνουν να υποχωρήσουν.
Ενώ είχε σίγουρα δίκιο για τα βελγικά συμφέροντα στο Ιράκ, ο Moncheur γνώριζε καλά τις πιθανές ευκαιρίες για τα βελγικά πετρελαϊκά συμφέροντα που ήταν πρόθυμα να αντισταθμίσουν την απαλλοτρίωση των μεγάλων επενδύσεών τους στον Καύκασο. Οι επενδύσεις αυτές συντονίστηκαν από τον όμιλο Waterkeyn με έδρα την Αμβέρσα. Εθνικοποιημένα από τους «Κόκκινους» μετά την εκδίωξη των «Λευκών» από τον Καύκασο το 1919, ήδη από τη διάσκεψη της Γένοβας το 1920 κυκλοφορούσαν φήμες ότι αυτά τα πετρελαϊκά περιουσιακά στοιχεία επρόκειτο να μισθωθούν ή να μεταπωληθούν σε τρίτους πρόθυμους να διαπραγματευτούν με τον Σοβιετικό Επίτροπο Εξωτερικού Εμπορίου Λεονίντ Κρασίν για «κλεμμένο» πετρέλαιο. Το 1923 ο Waterkeyn ήταν ένας από τους πολλούς Βέλγους και Γάλλους πετρελαιοπαραγωγούς που οργανώθηκαν ως Groupement International des Sociétés Naphtifères (κοινώς γνωστό ως “Front Uni”), επιδιώκοντας να χρησιμοποιήσουν ένα εμπάργκο πωλήσεων για να αναγκάσουν τον Krasin στο τραπέζι των διαπραγματεύσεων. Δυστυχώς, αυτή η ομάδα καθοδηγήθηκε από τον Henri Deterding της Royal Dutch-Shell, ο οποίος επανειλημμένα έθεσε τα συμφέροντα της εταιρείας του πάνω από τα συμφέροντα του Front Uni. Όχι ότι ο Waterkeyn είχε πολλούς λόγους να παραπονεθεί: η ομάδα του διεξήγαγε τις δικές της μυστικές συνομιλίες με τον Krasin στο Λονδίνο το 1921.
Όταν ο Ισμέτ είπε στον Moncheur τον Ιανουάριο του 1923 ότι, παρά την αδιαλλαξία τους στη Μοσούλη, ήταν έτοιμος «να παραχωρήσει μεγάλες παραχωρήσεις πετρελαίου σε αυτή την περιοχή», ο τελευταίος έσπευσε να επισημάνει «ότι το Βέλγιο πρέπει να έχει το μερίδιό του, πολύ περισσότερο επειδή η χώρα μας είχε ήδη αποδείξει την ικανότητά της στην παραγωγή πετρελαίου». Όπως συμβαίνει, οι Βέλγοι θα βρεθούν σε ανάλογη θέση με τους Ιταλούς: επανειλημμένα έδωσαν υποσχέσεις για πετρέλαιο στη Μοσούλη που δεν πραγματοποιήθηκαν ποτέ.
Γεννημένος το 1857 σε μια καθολική οικογένεια της Βαλλονίας, ο Moncheur ήταν διπλωμάτης καριέρας κοντά στη συνταξιοδότηση. Είχε την πολυτέλεια να είναι φιλοσοφικός. Η αφήγησή του για τη δραματική αποχώρηση του Ισμέτ και του Curzon στις 4 Φεβρουαρίου 1923 είναι αυτή ενός ψύχραιμου παρατηρητή σαστισμένου από τις προσπάθειες των Γάλλων και των Ιταλών να κρατήσουν και τις δύο πλευρές να συνομιλούν στη Λωζάνη. Πρώτα ο Bompard και ο Montagna έσπευσαν στο ξενοδοχείο της τουρκικής αντιπροσωπείας για «μια τελευταία προσπάθεια», ακολουθούμενοι από τους Αμερικανούς, τόσο βιαστικά που ξέχασαν τα παλτά τους. Σε ένα τελευταίο τέχνασμα η αναχώρηση του Orient Express του Curzon καθυστέρησε μισή ώρα.
Ο Moncheur συνόδευσε τον Curzon στο τρένο των 9:35 π.μ. Στο σταθμό ενώθηκαν με έναν Bompard και τον Monragna που όντας ξέπνοοι δεν είχαν καταφέρει να πείσουν τους Τούρκους να μείνουν. Όπως έγραψε ο Moncheur στην αποστολή του στις Βρυξέλλες:
Όποιος είναι εξοικειωμένος με το ανατολίτικο μυαλό μπορεί να φανταστεί την επίδραση που δημιουργήθηκε στο ηθικό του Τούρκου, βλέποντας τους εκπροσώπους των δύο Μεγάλων Δυνάμεων να κρατούν τις βαλίτσες τους σε μια προσπάθεια να τους εμποδίσουν να φύγουν. Θα γίνει μόνο πιο αδιάλλακτος.
Πηγές
Rapports de Délégation, Ministerie van Buitenlandse Zaken, Brussels, 10508 and 10512
The Lausanne Project 