Η υπόθεση Lotus

Ο Selman Aksünger αφηγείται μια ιστορία δύο πλοίων που δεν έβγαλαν τη νύχτα.

Ο Selman είναι υποψήφιος διδάκτορας στο Τμήμα Διεθνούς και Ευρωπαϊκού Δικαίου του Πανεπιστημίου του Μάαστριχτ.

Γύρω στα μεσάνυχτα της 2ας Αυγούστου 1926 σημειώθηκε σύγκρουση στο Αιγαίο μεταξύ του Lotus, ενός γαλλικού πλοίου καθ’ οδόν προς την Κωνσταντινούπολη, και του Bozkurt, ενός τουρκικού ανθρακοφόρου πλοίου. Ως αποτέλεσμα αυτής της σύγκρουσης, η οποία έλαβε χώρα τέσσερα μίλια από τη Λέσβο, ο λέβητας του Bozkurt εξερράγη, σχίζοντας το πλοίο στη μέση. Η πρύμνη βυθίστηκε σε λίγα λεπτά, ενώ το μπροστινό μέρος παρέμεινε στη επιφάνεια για περίπου μισή ώρα. [1] Οκτώ από το τουρκικό πλήρωμα πέθαναν, ενώ δέκα διασώθηκαν από το Lotus και μεταφέρθηκαν στην Κωνσταντινούπολη την επόμενη μέρα. [2]

Η είδηση διαδόθηκε γρήγορα και το περιστατικό έλαβε εκτεταμένη κάλυψη στις εφημερίδες της Κωνσταντινούπολης. Οι οικογένειες του πληρώματος του Bozkurt υπέβαλαν καταγγελία ενώπιον των δικαστηρίων της Κωνσταντινούπολης, ζητώντας από τον εισαγγελέα να καθορίσει ποιος ήταν υπεύθυνος για τους θανάτους. Ο γενικός εισαγγελέας παραιτήθηκε την ίδια ημέρα.

Ο εισαγγελέας της Κωνσταντινούπολης, Fuad Bey, κάλεσε τον υποπλοίαρχο του ρολογιού στο Lotus, έναν Γάλλο πολίτη ονόματι Demons να καταθέσει, μαζί με τρία άλλα μέλη του πληρώματος. Ο Demons και ο καπετάνιος του τουρκικού ατμόπλοιου, Χασάν Μπέης, συνελήφθησαν και κατηγορήθηκαν για ανθρωποκτονία από αμέλεια. Ο υπολοχαγός Demons καταδικάστηκε σε ογδόντα ημέρες φυλάκισης και πρόστιμο έξι χιλιάδων τουρκικών λιρών.

Η Γαλλία έκανε διάφορα διπλωματικά διαβήματα διαμαρτυρόμενη για τη σύλληψη του Demons, υποστηρίζοντας ότι τα τουρκικά δικαστήρια δεν είχαν δικαιοδοσία βάσει του διεθνούς δικαίου. Η Γαλλία υποστήριξε ότι ο Demons μπορούσε να δικασθεί μόνο από γαλλικό δικαστήριο και ότι η Τουρκία είχε παραβιάσει το διεθνές δίκαιο διώκοντάς τον, σύμφωνα με τους όρους του άρθρου 15 της Σύμβασης της Λωζάνης. Το άρθρο αυτό προβλέπει ότι όλα τα ζητήματα δικαιοδοσίας μεταξύ της Τουρκίας και των άλλων συμβαλλόμενων δυνάμεων θα αποφασίζονται σύμφωνα με τις αρχές του διεθνούς δικαίου.

Δεν θα υπήρχε καμία διαφορά ενώπιον του PCIJ εάν ο Γάλλος πλοίαρχος σε μια τέτοια κατάσταση είχε διωχθεί από βρετανικό δικαστήριο, αλλά η Τουρκία δεν είναι κράτος που δικαιούται να το πράξει.
Henri Fromageot

Αυτό έγινε σαφές όταν ο Γάλλος εκπρόσωπος στην υπόθεση Lotus, Henri Fromageot, αργότερα δικαστής στο PCIJ, είπε στον Τούρκο ομόλογό του Mahmut Esad ότι «Δεν θα υπήρχε καμία διαφωνία ενώπιον του PCIJ εάν ο Γάλλος καπετάνιος σε μια τέτοια κατάσταση είχε διωχθεί από βρετανικό δικαστήριο, αλλά η Τουρκία δεν είναι κράτος που δικαιούται να το πράξει.» Καθώς η Γαλλία δεν θεωρούσε την Τουρκία πλήρως κυρίαρχο κράτος, έτσι και το γαλλικό υπουργείο Εξωτερικών αντιτάχθηκε στη δίωξη του Damins από την Τουρκία. Στην απάντησή του, ο Τούρκος υπουργός Εξωτερικών Esad δεσμεύτηκε ότι η Τουρκία θα επιτύχει αυτό που επεδίωκε τόσο καιρό: «Σύντομα θα αναγνωρίσετε την Τουρκία ως εξίσου κυρίαρχο κράτος ενώπιον του Δικαστηρίου». [4] Το Δικαστήριο έγινε το πεδίο μάχης όπου επιβεβαιώθηκε η νομική κυριαρχία της Τουρκίας.

Μετά τη Λωζάνη, η Τουρκία προσπάθησε να διατηρήσει μια ισότιμη σχέση με τα ευρωπαϊκά κράτη και να διατηρήσει την κυριαρχία επί της επικράτειας και του πληθυσμού της. Η Συνθήκη της Λωζάνης, ως διεθνές νομικό μέσο, ήταν το πρωταρχικό εργαλείο για την επίτευξη αυτού του στόχου από την Τουρκία. Η υπόθεση Lotus και αρκετές άλλες διεθνείς νομικές διαφορές μεταξύ της Τουρκίας και των ευρωπαϊκών κρατών που προέκυψαν από την ερμηνεία της Συνθήκης της Λωζάνης επιβεβαίωσαν τη θέση της Τουρκίας ως παράγοντα στο διεθνές δίκαιο. Ως εκ τούτου, η Συνθήκη παραμένει ένα βασικό έγγραφο όχι μόνο για τους παγκόσμιους ιστορικούς, αλλά και για τους διεθνείς δικηγόρους που ασχολούνται με ζητήματα εξωεδαφικότητας, κυριαρχίας και δικαιοδοτικών διαφορών.