Η Λωζάνη στην Τάξη

Η δουλειά μας με τα γυμνάσια ξεκίνησε το 2022, όταν ετοιμάσαμε ένα σύνολο τεσσάρων σχεδίων μαθημάτων που προορίζονταν για τουρκικά και ελληνικά γυμνάσια. Αυτά τα σχέδια δοκιμάστηκαν σε τρία σχολεία στα τέλη του 2022/αρχές του 2023. Το υλικό περιελάμβανε αρχειακό υλικό που δεν είχε ακόμη εμφανιστεί σε καμία επιστημονική δημοσίευση: αντί να διδάσκονται και να αφομοιώνουν   ξεπερασμένη ιστορική έρευνα, οι μαθητές κλήθηκαν να χρησιμοποιήσουν τα τελευταία ιστορικά ευρήματα για να καταλήξουν στα δικά τους συμπεράσματα σχετικά με το τι συνέβη πριν από έναν αιώνα και γιατί έχει σημασία σήμερα. Η επιτυχία αυτού του πιλοτικού προγράμματος μας ενθάρρυνε να δούμε αν θα μπορούσαμε να συνεργαστούμε με τους εκπαιδευτικούς για να παράγουμε παρόμοιους πόρους που θα μπορούσαν να μοιραστούν (τόσο στα ελληνικά όσο και στα τουρκικά) και στις δύο πλευρές του Αιγαίου.

Η δεύτερη φάση του έργου ήταν ένα εργαστήριο που πραγματοποιήθηκε στη Λωζάνη τον Ιούλιο του 2023, στο οποίο προσκαλέσαμε καθηγητές ιστορίας γυμνασίου από την Ελλάδα και την Τουρκία. Η επακόλουθη χρηματοδότηση από το SIAH και το Ταμείο Δημόσιας Δέσμευσης του Πανεπιστημίου της Ουτρέχτης, καθώς και η υποστήριξη σε είδος από το Musée Historique de Lausanne (MHL) και το Pädagogische Hochschule Luzern έδωσαν την ευκαιρία στους εκπαιδευτικούς να μοιραστούν τις εμπειρίες τους από τη διδασκαλία της Λωζάνης και την ανταλλαγή πληθυσμών, να δημιουργήσουν δεσμούς με συναδέλφους σε όλο το Αιγαίο και να ανταλλάξουν ιδέες για το διδακτικό υλικό,  τα υλικά που συλλέχθηκαν  έχουν έκτοτε αναπτυχθεί σε μια δεύτερη σειρά τριών σχεδίων μαθήματος. Ένα δεύτερο εργαστήριο, αυτή τη φορά με μαθητές, πραγματοποιήθηκε στην Κωνσταντινούπολη τον Φεβρουάριο του 2024 και το τρίτο ξανά στη Λωζάνη τον Ιούνιο του 2024.

Κατά τη διάρκεια αυτών των εργαστηρίων, που φιλοξενήθηκαν από το Ίδρυμα Τουρκικής Ιστορίας και το MHL, οι εκπαιδευτικοί και οι μαθητές έλαβαν μια επιλογή πηγών και κλήθηκαν να συζητήσουν πώς θα μπορούσαν να τις χρησιμοποιήσουν στις τάξεις τους. Αυτές περιελάμβαναν γραπτές μαρτυρίες και από τις δύο πλευρές της ανταλλαγής πληθυσμών, καθώς και υλικό πολιτισμό (αγαπημένα αντικείμενα που είχαν μεταφέρει μαζί τους στο ταξίδι τους και πέρασαν στα παιδιά τους), μουσική και το δομημένο περιβάλλον (οι οικισμοί που δημιουργήθηκαν για να στεγάσουν τους εισερχόμενους πρόσφυγες). Αντί να επικεντρωθούμε αυστηρά στην ίδια την τραυματική εμπειρία, κάτι που κυριαρχεί στη διδασκαλία της Λωζάνης στα ελληνικά σχολεία, αναζητήσαμε τρόπους διεύρυνσης των διαφόρων παραμέτρων, έτσι ώστε οι μαθητές να εξετάσουν τι προηγήθηκε και τι ακολούθησε την ίδια την ανταλλαγή. Σκεφτήκαμε επίσης πώς θα μπορούσαμε να ενθαρρύνουμε τους μαθητές να ιστορικοποιήσουν έννοιες όπως «έθνος» και «πρόσφυγας», με τρόπο που θα τους επέτρεπε να διερευνήσουν τις ομοιότητες μεταξύ της προσφυγικής κρίσης του σήμερα και εκείνης πριν από έναν αιώνα – χωρίς να πέσουν θύματα αναχρονισμού και τα δουν ως πανομοιότυπα επεισόδια.

Όπως σημειώνει ο İsmail Demircioğlu στην έρυενά του, ο τρόπος εκμάθησης της τουρκικής ιστορίας στα σχολεία απέτυχε  να ενσταλάξει τις δεξιότητες κριτικής σκέψης που είναι απαραίτητες για την προώθηση της ενεργού συμμετοχής στα κοινά. Οι μαθητές ωθούνται να αποδέχονται  μια μονοφωνική κύρια αφήγηση, χωρίς να ενθαρρύνονται να προβληματιστούν σχετικά με το ρόλο που διαδραματίζουν τέτοιες αφηγήσεις στην οικοδόμηση του έθνους και στις πολιτικές ταυτότητας. Ένας δάσκαλος που συμμετείχε στο εργαστήριό μας το έθεσε απλά: «Το εκπαιδευτικό σύστημα στην Τουρκία βασίζεται γενικά στην απομνημόνευση. Ο δάσκαλος λέει, ο μαθητής ακούει». Η ελληνική ιστορική εκπαίδευση είναι επίσης εξαιρετικά συγκεντρωτική και ομοίως έχει την τάση  να επικεντρώνεται στη στρατιωτική, πολιτική και διπλωματική ιστορία. Αυτές οι πτυχές δεν φαίνονται σχετικές με τη σημερινή γενιά. Η ανταλλαγή πληθυσμών παρέχει την ευκαιρία να εισαχθούν οι νέοι στον υλικό πολιτισμό, την προφορική ιστορία και την τοπική ιστορία, χαρτογραφώντας τα γεγονότα που εξιστορούνται στα σχολικά τους βιβλία στις δικές τους οικογενειακές ιστορίες και τις ιστορίες των δικών τους κοινοτήτων.

Ενώ γνωρίζουμε καλά τους πολλούς περιορισμούς, κυρίως μια κοινή τάση να «διδάσκουμε ως προετοιμασία για τις εξετάσεις», οι συμμετέχοντες στο εργαστήριο θεώρησαν ότι η ανταλλαγή πληθυσμών ήταν ένα ιστορικό επεισόδιο από το κοινό παρελθόν της Ελλάδας και της Τουρκίας που ήταν δυνητικά λιγότερο επιβαρυμένο από κρατοκεντρικές  αφηγήσεις. Όπως ανακάλυψαν οι δάσκαλοι, η ανταλλαγή πληθυσμών αναφέρεται ελάχιστα στα τουρκικά εγχειρίδια ιστορίας γυμνασίου και ως εκ τούτου προσφέρει ένα  πολλά υποσχόμενο πεδίο όπου μπορούν να αναπτυχθούν οι κρίσιμες δεξιότητες που βασίζονται στην ανάλυση πρωτογενών  πηγών , δεξιότητες που οι μαθητές μπορούν να εφαρμόσουν και σε άλλα ιστορικά θέματα.

Τα πρώτα εκπαιδευτικά  πακέτα (Teacher’s Packs) του TLP προετοιμάζονται από τη Δρ Elena Stevens, επικεφαλής μαθήματος   Iστορίας στο καθολικό γυμνάσιο St Philip Howard. Η Εlena ολοκλήρωσε το διδακτορικό της στη σύγχρονη βρετανική ιστορία πριν από την είσοδό της στη διδασκαλία το 2016 και έκτοτε έχει εδραιώσει τη φήμη της ως κορυφαία καινοτόμος στη διδακτική πρακτική. Παράλληλα με τις συνεισφορές της στο διαδικτυακό περιοδικό Practical Histories, τα βιβλία της περιλαμβάνουν το 40 Ways to Diversify the History Curriculum (2022). Αντί απλώς να τροφοδοτούν τους μαθητές με γνώσεις, τα σχέδια μαθήματος δίνουν έμφαση στις δεξιότητες που απαιτούνται για να μπορέσουν οι μαθητές να αναλύσουν κριτικά  τα ιστορικά στοιχεία και να καταλήξουν στα δικά τους συμπεράσματα.